Na koniec 2016 roku zadłużenie samorządów przekroczyło 69 mld zł, a skarbnicy już przewidują w WPFach konieczność zaciągnięcia kolejnych 31,5 mld zł w latach 2017-2019, w większości na wkłady własne do projektów współfinansowanych przez UE. Czy można to zrobić nie zagrażając bezpieczeństwu finansowemu samorządów? Na co zwrócić uwagę i jakie rozwiązania są dostępne na rynku, zwłaszcza dla małych i średnich samorządów? Co ma zrobić samorząd, który jest już wysoko zadłużony, a potrzebuje dalszego finansowania zewnętrznego? Artykuł Mariusza Gołaszewskiego w najnowszej Wspólnocie do pobrania tutaj.
Warto też pamiętać, aby zadłużenie nie rosło w szybszym tempie niż przyrost potencjału do jego obsługi. A potencjał w polskich samorządach rośnie całkiem szybko. Nadwyżka bieżąca, która jest podstawowym wyznacznikiem zdolności kredytowej wzrosła w ostatnich 3 latach o ponad 25%! Można przyjąć, że o podobną wartość wzrosła zdolność kredytowa polskich samorządów, czyli możliwość pozyskiwania środków z banków i instytucji finansowych.
Skoro jest tak dobrze, to dlaczego są problemy z zadłużeniem? Wynika to z tego, że oczywiście wzrost potencjału finansowego jest nierównomierny (są gminy bogate i te pozbawione dobrych źródeł dochodów), ale też z faktu, że spłata zobowiązań jest zaplanowana na zbyt krótki okres. Analiza rozchodów z zawartych umów kredytowych i dotyczących emisji obligacji pokazuje, że spłata 52% zadłużenia według stanu z końca 2016 r. zaplanowana jest do roku 2021 (czyli na 5 lat, spłata średnio 7,2 mld zł rocznie), a 2/3 maksymalnie do 2023 (czyli na 7 lat)! Konsekwencją tak krótkich terminów spłat są bardzo wysokie raty, które zajmują większość limitu z art. 243 ufp do roku 2023. A jest to ostatni rok rozliczania obecnej perspektywy budżetowej UE. Więc sytuacja może wyglądać tak, że w wielu samorządach zdolności kredytowej brakuje właśnie w tych latach, kiedy jej najbardziej potrzeba. Jak sobie z tym poradzić?
Są na to 4 sposoby, które opiszę krótko poniżej, uszeregowane od najprostszego do najbardziej skomplikowanych.
Źródła finansowania inwestycji samorządowych
Źródeł finansowania inwestycji samorządowych może być bardzo wiele. Każdego roku na realizację najróżniejszych projektów przeznaczone jest wiele miliardów złotych. Warto wiedzieć jakie istnieją możliwości dotyczące finansowania różnych projektów samorządów.
Emisja obligacji komunalnych – finansowanie inwestycji komunalnych
Pierwszym sposobem związanym ze źródłami finansowania inwestycji samorządowych jest tzw. emisja obligacji komunalnych. Decydując się na taki krok, można uniknąć konieczności zaciągania kredytu.
Finansowanie inwestycji – model finansowania: obligacje komunalne
O emisjach obligacji pisano już wiele razy, ale w kontekście problemów ze sfinansowaniem wkładów własnych warto podkreślić, że korzystając z obligacji należy pamiętać, że jest to rozwiązanie, które uwzględnia okres, podczas którego samorządy mają jedynie okresy, w którym regulują odsetki, a nie mają obowiązku spłaty kapitału. Na emitowanie obligacjami decydują się zarówno najmniejsze jak i największe gminy. Te metody finansowania sprawdzają się zarówno w przypadku dobrze bardzo dobrej kondycji finansowej, jak i wtedy, gdy sytuacja nie wygląda najlepiej.
A więc jeśli w samorządzie limit z art. 243 ufp jest zajęty do 2023 roku przez spłaty rat zadłużenia zaciągniętego w poprzednich latach, to emitując obligacje można niejako zbudować pomost nad tymi starymi spłatami i zacząć je spłacać po 2023 roku (a więc już po zrealizowaniu inwestycji z obecnej perspektywy budżetowej UE). Spłatę obligacji można rozłożyć nawet na 20 lat.
Obligacje emitują najmniejsze gminy wiejskie (np. w 2013 roku Białowieża z budżetem ok. 9 mln zł) i największe metropolie (obecnie m. st. Warszawa ma do wykupu obligacje o wartości ponad 2 mld zł). Emitują je samorządy w świetnej kondycji finansowej (Poznań, Warszawa, Zamość) jak i te, dla których emisja jest szansą na drugi oddech. Koszty emisji (tj. odsetki i prowizje) w ostatnich latach znacząco spadły i dzisiaj nie odbiegają szczególnie od tych, jakie spotyka się przy kredytach. Obligacje w Polsce wyemitowało już ponad 800 samorządów na kwotę ponad 20 mld zł.
Finansowanie inwestycji gminnych oraz finansowanie inwestycji samorządowych – metody finansowania inwestycji
Dodatkowe źródła finansowania inwestycji w gminie
Warte uwagi źródła finansowania inwestycji gminnych to także nawiązanie współpracy z własną spółką komunalną. Takie sposób od bardzo dawna stosują zarówno duże miasta, jak i małe miasteczka.
Zewnętrzne źródła finansowania inwestycji (JST) jednostek samorządu terytorialnego – finansowanie inwestycji w gminie
Warto jednak zaznaczyć, że finansowanie inwestycji wykonywanych przez własną spółkę jest opłacalne, kiedy może ona bez konieczności poręczenia zaciągnąć kredyt lub emitować obligacje konieczne do finansowania danej inwestycji. Biorąc pod uwagę ten warunek można wyróżnić dwa rodzaje spółek:
- te, które osiągają przychody w większości z rynku (np. spółki wodno-kanalizacyjne, ciepłownicze, TBSy, szpitale)
- te wymagające dotacji z zewnętrznych źródeł finansowania lub osiągają przychody, które pochodzą z umów z powiatem lub gminą (np. ośrodki sportowe, kulturalne, zarządzające infrastrukturą komunalną, np. szkołami).
W pierwszym przypadku o zdolności kredytowej decydują możliwości rynkowe (np. gęstość zaludnienia) a w drugim głównie prawidłowość ekonomiczna i prawna zbudowania stabilności finansowej takiej spółki (tj. jakość biznes planu i umów wiążących spółkę z samorządem).
Rodzaje inwestycji komunalnych oraz rodzaje inwestycji gminnych – finansowanie inwestycji publicznych, a także finansowanie inwestycji gminy
Warto zaznaczyć, że w ostatnich latach finansowanie inwestycji komunalnych w dużej mierze dotyczy wszelkich obiektów sportowych i rekreacyjnych, a także wodociągów, kanalizacji i innych obiektów użyteczności publicznej. Są tez samorządy, które w ten sposób prowadzą inwestycje drogowe.
Źródła finansowania inwestycji samorządowych – finansowanie kapitałowe (z udziałem inwestora finansowego)
Trochę bardziej skomplikowanym sposobem pozyskania środków jest pozyskanie środków w formie finansowania kapitałowego. Projekty takie na polskim rynku realizowane są już przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. i Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych BGK S.A. i dotyczą inwestycji mieszkaniowych, wodno-kanalizacyjnych, ciepłowniczych i rewitalizacyjnych.
Ten typ finansowania następuje w formie inwestycji kapitałowej (tj. w kapitał własny spółki) lub mieszanki inwestycji kapitałowej i długu podporządkowanego (tzw. finansowanie mezzanine). Zazwyczaj przyjmuje ono formę nabycia przez inwestora finansowego nowych udziałów w istniejącej komunalnej sp. z o.o. Możliwe jest też powołanie z inwestorem finansowym nowej spółki. W obu tych przypadkach następuje przekazanie środków spółce na inwestycje.
Inną odmianą finansowania kapitałowego jest zakup przez inwestora mniejszościowego pakietu udziałów spółki od samorządu. Wtedy następuje przekazanie środków samorządowi, który ujmuje je jako środki ze sprzedaży majątku.
We wszystkich tych przypadkach z inwestorem finansowym ustalana jest ścieżka i horyzont wyjścia z inwestycji kapitałowej. Następuje ono zazwyczaj poprzez stopniowe odkupywanie udziałów lub akcji przez samorząd lub przez samą spółkę, która następnie te udziały umarza.
Zaletą tych rozwiązań jest możliwość sfinansowania inwestycji bez generowania nowego długu.
Źródła finansowania projektów inwestycyjnych – partnerstwo Publiczno-Prywatne
Ostatnim z możliwych do zastosowania rozwiązań jest PPP. Poza jego oczywistą zaletą, jaką jest możliwość sfinansowania inwestycji publicznych „prywatnymi rękoma”. Źródło finansowania inwestycji w gminie to także Partnerstwo Publiczno – Prywatne.
PPP oferuje dodatkową wartość jaką jest możliwość skorzystania z know-how partnera prywatnego w określonych dziedzinach dostarczania usług publicznych. Najciekawsze i najbardziej efektywne inwestycje tego typu dotyczą przede wszystkim kwestii związanych z energią, a także szkół oraz parkingów.
Źródła finansowania inwestycji JST
Takie zewnętrzne źródła finansowania inwestycji jednostek samorządu terytorialnego nie kosztują nic samorząd, kiedy konkretny projekt samofinansuje się z rynku (np. parking lub ośrodek hotelowy na gruntach gminnych). Jeżeli przychód prywatnego inwestora pochodzi z budżetu gminy to część dotycząca finansowania polega na wynoszeniu długu na podmiot trzeci i spłacanie go po czasie.
Uzasadnieniem do przeprowadzania projektu PPP w takich przypadkach może być jedynie wartość know-how, jaką wnosi partner prywatny lub możliwość lepszego zarządzania inwestycją w czasie (np. partner prywatny odpowiada za parametry energetyczne przez 15 lat trwania PPP, a nie tylko przez 3 lata gwarancji, jak zazwyczaj się dzieje przy tradycyjnym zamówieniu publicznym).W dzisiejszych czasach pozyskiwanie dodatkowych wkładów własnych, a także finansowanie inwestycji jest o wiele trudniejsze niż miało to miejsce 10 lat temu. Ale jeżeli posiada się konkretną wiedzę, można tego dokonać skutecznie i bezpiecznie. Oprócz pozyskiwania dofinansowania zasobów z Unii Europejskiej, można wykorzystać jedną z wyżej omówionych metod. Dzięki temu gmina, bez względu na swoją wielkość z pewnością będzie się rozwijać i stawać coraz bardziej atrakcyjna. Warto poszukiwać dodatkowych źródeł finansowania najciekawszych projektów.
